Pembahagian Harta Pusaka: Asas Hukum Faraid

erdapat empat cara pembahagian harta pusaka untuk orang Islam:

1. Faraid
2. Wasiyyah (wasiat)
3. Hibah (hadiah) dan
4. Wakaf 

Bagi umat Islam, pembahagian harta pusaka yang telah dirancang boleh menjadi kunci kepada pengagihan yang lancar kepada waris yang layak. Apabila seseorang beragama Islam meninggal dunia, Undang-undang Harta Pusaka Islam, dikenali sebagai Faraid, akan terpakai dalam pembahagian harta Si Mati. Artikel ini akan membincangkan aspek asas Faraid yang terpakai untuk orang Islam.

Maksud faraid harta dalam pembahagian harta pusaka

Dalam Bahasa Arab, faraid bermaksud bahagian yang ditentukan. Secara teknikalnya, perkataan ini merujuk kepada bahagian yang ditentukan untuk waris sah selepas kematian Si Mati, sepertimana yang telah ditetapkan oleh Hukum Syarak.

Dalam agama Islam, faraid juga dikenali sebagai Undang-undang Pusaka Islam untuk pewarisan harta. Faraid digunakan dalam pembahagian harta Si Mati, sebagaimana disebutkan dalam Al Quran dan hadis.

Kepentingan faraid harta pusaka

Prinsip dalam faraid dapat memastikan harta Si Mati diagihkan antara waris yang layak secara adil dan saksama.

Dalam konteks agama Islam, hukum faraid:

• Melindungi hak-hak individu untuk mewarisi harta pusaka.
• Mengelakkan pertikaian dan konflik antara ahli keluarga dan memastikan hasrat Si Mati tentang harta peninggalannya di hormati.
• Sistem ekonomi yang seimbang yang membolehkan pengagihan kekayaan dalam masyarakat beragama Islam.
• Sebagai Cara berlandaskan hukum syarak untuk mengumpul kekayaan dan mengagihkan harta pusaka dengan adil dan saksama.

Hukum faraid berdasarkan Al-Quran dan Sunnah 

Hak dan pembahagian faraid antara waris, dilindungi dan dinyatakan dalam Al-Quran dalam Surah An-Nisa, ayat 11: 

“Allah perintahkan kamu mengenai (pembahagian harta pusaka untuk) anak-anak kamu, iaitu bahagian seorang anak lelaki menyamai bahagian dua orang anak perempuan. Tetapi jika anak-anak perempuan itu lebih dari dua, maka bahagian mereka ialah dua pertiga dari harta yang ditinggalkan oleh si mati. Dan jika anak perempuan itu seorang sahaja, maka bahagiannya ialah satu perdua (separuh) harta itu. Dan bagi ibu bapa (si mati), tiap-tiap seorang dari keduanya; satu perenam dari harta yang ditinggalkan oleh si mati, jika si mati itu mempunyai anak.

Tetapi jika si mati tidak mempunyai anak, sedang yang mewarisinya hanyalah kedua ibu bapanya, maka bahagian ibunya ialah satu pertiga. Kalau pula si mati itu mempunyai beberapa orang saudara (adik-beradik), maka bahagian ibunya ialah satu perenam. (Pembahagian itu) ialah sesudah diselesaikan wasiat yang telah diwasiatkan oleh si mati, dan sesudah dibayarkan hutangnya.” 

Nabi Muhammad S.A.W, bersabda:

“Pelajarilah ilmu faraid dan ajarkannya sesungguhnya ia merupakan sebahagian daripada ilmu yang dilupakan serta ilmu ini merupakan ilmu yang pertama diangkat daripada umatku.”

Perkara perlu diurus selepas berlaku kematian

Kewajipan yang perlu dipenuhi, adalah mengikut turutan berikut:

(1) Belanja pengebumian

Perkara pertama yang perlu diuruskan adalah perbelanjaan pengebumian yang dikeluarkan bermula dari kematian sehingga pengebumian. Belanja ini termasuk pengangkutan, pembersihan, pengurusan jenazah, dan bayaran pengebumian. Purata perbelanjaan pengebumian untuk orang Islam di Malaysia adalah dalam lingkungan RM1,000. 

(2) Langsaikan hutang 

Perkara seterusnya yang perlu diselesaikan adalah melunaskan hutang Si Mati. Ini berdasarkan hadis Rasulullah SAW: 

“Jiwa seorang mukmin tergantung dengan hutangnya sehingga dia melunaskannya”.

(3) Menunaikan wasiat Si Mati

Sekiranya Si Mati ada meninggalkan wasiat, ia mesti diselesaikan mengikut apa yang dinyatakan dalam wasiat Si Mati (dengan syarat tidak boleh melebihi 1/3 jumlah harta Si Mati).

(4) Pembahagian harta pusaka secara faraid kepada waris yang layak 

Baki harta Si Mati yang masih ada selepas ditolak tiga perkara di atas, akan diagihkan antara waris mengikut formula atau cara kiraan faraid. 

Kategori harta faraid

Terdapat dua kategori harta dalam faraid:

1. Harta boleh alih seperti tanah, rumah dan bangunan; dan
2. Harta tidak alih seperti wang simpanan di bank, saham, simpanan KWSP, Tabung Haji, insurans, kenderaan dan barang kemas. 

Permohonan untuk pengagihan boleh dibuat dalam bentuk Perintah/Sijil Faraid. Sijil ini boleh dimohon di Mahkamah Syariah secara sendiri atau menggunakan khidmat peguam.

Susunan waris faraid dan bahagiannya

Di dalam ayat 11 dan 12 Surah An-Nisa, Allah S.W.T telah berfirman tentang bahagian layak diwarisi oleh emak, ayah dan isteri atau suami. 

Jadual/carta pembahagian faraid berikut meringkaskan bahagian untuk setiap waris.

Ringkasan di atas merupakan terjemahan secara literal daripada ayat tersebut. Namun, sekiranya dipersetujui oleh semua waris, bahagian faraid yang diperuntukkan kepada waris yang sah boleh diubah atau disusun semula.

Beza antara pembahagian harta pusaka faraid dan pewarisan harta pusaka sivil

Hukum faraid berbeza daripada pewarisan harta sivil dalam beberapa aspek:

1. Hukum faraid mengutamakan waris tertentu untuk dibahagikan harta. Sebagai perbandingan, undang-udang pewarisan sivil tidak menjamin isteri berhak mendapat harta pusaka jika tidak dinyatakan dalam wasiat.
2. Dalam konteks cara kiraan faraid, biasanya waris lelaki layak menerima bahagian yang lebih banyak berbanding waris perempuan. Perkara ini berbeza degan undang-undang sivil, di mana jantina waris tidak memberi kesan kepada pembahagian aset Si Mati. 
3. Perbezaan ketara antara pembahagian faraid dan undang-undang harta pusaka konvensional adalah dari segi prinsip dan peraturan. Hukum faraid adalah berdasarkan prinsip Islam dengan memastikan pembahagian harta yang adil selari dengan Al-Quran dan Hadis. 
4. Undang-undang pembahagian harta pusaka konvesional mengutamakan kebebasan individu. Ia menawarkan fleksibiliti dalam pengagihan aset, Orang Islam wajib mematuhi bahagian yang telah disebutkan dalam Al-Quran dan tidak boleh mengeluarkan hak waris sah dari pembahagian harta pusaka Si Mati. 

Perkara menghalang hak waris dalam pembahagian faraid

Terdapat dua hadis yang menyebut tentang dua situasi yang boleh menyebabkan waris sah hilang hak dalam pembahagian harta Si Mati: 

• Yang pertama, jika waris tersebut keluar dari agama Islam atau murtad, individu tersebut hilang kelayakan untuk bahagian tetap dalam kiraan faraid. 

Nabi Muhammad S.A.W, pernah bersabda: “Orang Islam tidak boleh mewarisi harta seorang kafir begitu juga orang kafir tidak boleh mewarisi harta seorang Muslim”. (Sahih al Bukhari). 

• Yang kedua, jika waris tersebut didapati membunuh Si Mati. Ulama telah bersepakat membunuh dengan sengaja atau tanpa sebab kukuh menghalang seseorang itu daripada mewarisi harta pusaka orang yang dibunuhnya. Ijtimak ini bersandarkan kepada hadis: 

“Pembunuh tidak layak menerima apa-apa (mewarisi harta pusaka).”  (Riwayat Tirmizi)

Cara menguruskan harta pusaka di bawah sistem Mahkamah di Malaysia 

Di Malaysia, hak waris dalam pembahagian harta faraid tidak diberikan secara automatik. Penting untuk anda faham bahawa hak-hak ini perlu diperolehi dan dibuktikan secara sah dari segi undang-undang. Jika tidak, harta pusaka Si Mati akan dibekukan di Baitumal. 

Dalam pembahagian harta Si Mati, seorang individu, biasanya mewakili Si Mati, bertanggungjawab sebagai pentadbir harta pusaka. Perlantikan sebagai pentadbir ini memerlukan persetujuan semua waris sah.

• Seksyen 50 Akta Pentadbiran Undang-undang Islam (Wilayah Persekutuan) 1993 menyatakan Mahkamah Syariah boleh mengeluarkan sijil perakuan yang mengandungi butiran benefisiari(waris) dan bahagian masing-masing untuk harta pusaka selepas pentadbir harta pusaka membuat permohonan.
• Pentadbir perlu mendapatkan perintah Mahkamah, terutamanya Surat Pentadbiran, untuk mendapatkan kuasa dari segi undang-undang untuk mengendalikan aset dan hutang Si Mati. 
• Apabila Surat Pentadbiran tersebut berjaya diperolehi, pentadbir boleh bahagi harta ikut faraid. 
• Kami telah membincangkan proses permohonan Surat Pentadbiran di sini. 

Salah faham tentang hukum faraid 

(1) Faraid hanya untuk orang kaya .

Faraid terpakai untuk semua umat Islam, tidak hanya kepada mereka yang berharta atau aset yang banyak. Hukum faraid merupakan bahagian penting dalam undang-undang Islam sebagai panduan bagaimana aset Si Mati dibahagikan.

(2) Hukum Faraid hanya terpakai untuk orang Islam yang tinggal di negara majoritinya umat Islam.

Hukum faraid merupakan prinsip undang-undang Islam yang universal dalam pembahagian harta Si Mati. Pemakaian faraid tidak hanya kepada negara Islam, malah ia merupakan undang-undang untuk semua umat Islam di seluruh dunia. Faraid is a universal tenet of Islamic law that presides over the distribution of a deceased person’s estate. Its application applies not only to Islamic states but is a universal guiding principle for all Muslims worldwide.

(3) Faraid tidak adil kepada waris perempuan.

Tidak seperti kepercayaan sesetengah pihak, hukum faraid adalah adil kepada perempuan. Pembahagian faraid dilakukan berdasarkan peraturan yang komprehensif berdasarkan susunan waris dan jumlah harta Si Mati.

(4) Hukum faraid ketinggalan zaman dan tidak relevan untuk zaman moden.

Tidak betul. Undang-undang faraid merupakan aspek teras dalam undang-undang Islam yang telah diamalkan sejak berabad lama dan terus relevan sehingga hari ini. Sistem pembahagian faraid harta pusaka bersifat adil tidak kira jumlah harta pusaka atau bilangan waris yang layak.

(5) Harta pusaka tidak boleh dibahagikan sama rata dalam faraid.

Tidak betul. Agama Islam membenarkan pembahagian secara sama rata harta Si Mati jika terdapat persetujuan antara semua waris. 

(6) Faraid adalah satu-satunya cara perancangan/pembahagian harta dalam Islam

Faraid bukanlah satu-satunya mekanisme pembahagian harta dalam undang-undang Syariah.

Rangka kerja undang-undang Syraiah menawarkan cara pembahagian harta yang lain seperti hibah dan wakaf. Cara lain yang ini boleh digunakan secara berasingan atau bersama faraid, selagi setiap syarat-syarat untuk cara tersebut dipenuhi.

Hukum faraid akan terpakai secara default sekiranya Si Mati tidak meninggalkan apa-apa wasiat yang menyatakan cara-cara lain untuk pembahagian harta pusaka Si Mati.

Isi Penting 

• Tidak seperti perancangan harta konvensional, perancangan harta pusaka Islam perlu mematuhi peraturan yang ditetapkan oleh hukum Syarak.
• Pengetahuan tentang faraid begitu penting sehinggakan Rasullullah S.A.W menyuruh umat Islam bukan setakat pelajarinya, malah disarankan untuk mengajarkannya kepada orang lain. Menurutnya lagi, ilmu faraid dianggap separuh dari ilmu dan ia adalah ilmu dilupakan sehinggakan suatu ketika nanti jika terdapat dua orang yang berbalah tentang faraid, mereka tidak akan dapat menemui orang yang boleh menyelesaikan masalah mereka itu.
• Faraid adalah cara asas perancangan harta. Terdapat ulama’ yang mengatakan hukum faraid adalah separuh dari hal pewarisan harta pusaka, di mana separuh lagi adalah wasiat, hibah dan wakaf.